Czynniki wpływające na kształtowanie się postaw.
Postawy mogą kształtować się pod wpływem bezpośrednich kontaktów z przedmiotem postawy oraz pod wpływem wielu różnych nadawców, wśród których są rodzice, grupy rówieśnicze, nauczyciele i środki masowego przekazu.
Różnego typu badania prowadzą do wniosku, że każdy z tych nadawców w jakimś stopniu może wpłynąć na postawy odbiorców. Jednak zasadniczą rolę w kształtowaniu postaw odgrywają rodzice, zarówno ich postawy, jak i stosowane przez nich środki wychowawcze wpływają na ukształtowanie się określonych postaw u dzieci, co powoduje, że niejednokrotnie postawy dzieci są podobne do postaw rodziców. Ta stosunkowa łatwość kształtowania postaw i ich trwałość związana jest z dużą zależnością dziecka od rodziców.
Każda rodzina pełni przede wszystkim funkcje rodzicielskie, opiekuńcze i wychowawcze. Sposób pełnienia funkcji wychowawczych oraz oddziaływania rodziców na dziecko zależą w znacznej mierze od postaw rodzicielskich. „Postawa rodzicielska jest tendencją do zachowania się w pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka”.
Każda postawa zawiera trzy składniki – myślowy, uczuciowy i działania. Składnik myślowy stanowią rozważania i poglądy wyrażane słownie na temat dziecka. Z kolei składnik działania przejawia się w zachowaniu wobec dziecka. „Natomiast składnik uczuciowy to swoistego rodzaju ekspresja towarzysząca zarówno wypowiedziom, jak i zachowaniu rodziców”.
Wśród postaw rodzicielskich wyodrębnia się dwie grupy: postawy właściwe i niewłaściwe. Do właściwych zalicza się: dawanie dziecku swobody, uznanie jego praw, akceptacja dziecka jako rozwijającej się osobowości i współdziałania z nim. Do postaw niewłaściwych należą: nadmierne wymaganie od dziecka, jego odrzucenie, unikanie z nim kontaktu.
Akceptacja dziecka polega na przyjęciu go takim, jakie ono jest, z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, z jego umysłowymi możliwościami i łatwością osiągnięć w jednych dziedzinach, a ograniczeniem i trudnościami w innych. „Akceptacja dziecka przez rodziców sprzyja kształtowaniu się zdolności do nawiązania trwałej więzi emocjonalnej, do przywiązania oraz zdolności do wyrażania uczuć”.
Współdziałanie z dzieckiem polega na zainteresowaniu się rodziców jego sprawami, a także na wciągnięciu go w sprawy domowe w sposób dostosowany do jego możliwości rozwojowych. Rozwija wiarę dziecka we własne siły i wpływa dodatnio na samopoczucie i samoocenę. Dziecko jest ufne wobec rodziców, zwraca się do nich po rady i pomoc, podejmuje zobowiązania i potrafi troszczyć się o własność swoją i innych.
Inna postawa pozytywna jaką jest uznanie praw dziecka jako równego wobec praw innych członków rodziny pociąga za sobą takie kierowanie jego zachowaniem, w którym rodzice oddziaływują własnym przykładem, a nie przez narzucenie swojej woli. „Uznanie praw dziecka łączy się z poszanowaniem jego indywidualności, co wyraża się w toku działalności wychowawczej stawieniem takich wymagań, jakie dziecko potrafi sprostać”.
Niekorzystny wpływ na kształtowanie się postaw dziecka wywiera negatywne postawy rodziców. „U podłoża niewłaściwych postaw rodzicielskich daje się zazwyczaj stwierdzić u matki czy ojca nadmierny dystans uczuciowy wobec dziecka z jednej strony, bądź nadmierną koncentrację na nim z drugiej”. W przypadku nadmiernego dystansu uczuciowego i dominacji rodziców określono postawę odtrącającą dziecko. Taka postawa może powodować u dziecka zastraszenie, bezradność, pozory niedorozwoju, a przy nagłym odtrąceniu – także reakcje nerwicowe. Z kolei przy nadmiernym dystansie uczuciowym rodziców wobec dzieci, ale przy ich bierności i uległości występuje typ postawy unikającej. Postawę taką charakteryzuje: obojętność uczuciowa rodziców. „Przy postawie unikającej kontaktu z dzieckiem może ono być niezdolne do nawiązania trwałych więzi uczuciowych, a więc uczuciowo niestałe, nastawione antagonistycznie, zmienne w planach, nie zdolne do obiektywnych ocen, skłonne do przechwałek”.
Inny typ nieprawidłowej postawy mogącej mieć wpływ na kształtowanie się postaw u dziecka to postawa nadmiernie korygująca, wymagająca, zmuszająca. Ta postawa rodziców wpływa na kształtowanie u dziecka takich cech jak: brak wiary we własne siły, niepewność, lękliwość, obsesje, przewrażliwienie i uległość, pobudliwość, brak zdolności do koncentracji uwagi. Niezrównoważenie uczuciowe rodziców wpływa na tworzenie się postawy nadmiernie chroniącej. „Może ona powodować u dziecka opóźnienie dojrzałości emocjonalnej i społecznej”.
Szkoła realizując swoje zadania dydaktyczne i wychowawcze wpływa na kształtowanie się postaw uczniów nie tylko dzięki przekazywaniu określonych treści, ale również w wyniku kontaktów interpersonalnych nauczyciela i ucznia. Brak właściwej atmosfery w szkole, nie sprzyja sprawnemu funkcjonowaniu szkoły. Niezadowolenie nauczycieli, ich wzajemna zawiść, interpersonalna agresywność wpływa na postawy uczniów. Postawy tego typu kształtowane pod wpływem nieracjonalnych i krzywdzących zachowań nauczyciela są wyjątkowo trudne do wyeliminowania, gdyż są potęgowane przez towarzyszący im stres. Nieuzasadniona kara szczególnie ta o dużym stopniu dolegliwości, ma wiele wspólnego z urazem z wczesnodziecięcą traumą. W obu przypadkach bowiem ofiary podlegają oddziaływaniu czynników stresogennych o nie w pełni ustalonej etiologii. Wielu dobrych uczniów zaczyna mieć trudności w nauce, doznawać niepowodzeń szkolnych oraz związanych z tym stanów niespełnienia i frustracji. Oni też przyjmują postawę manifestującą wrogość i zaczynają wagarować, odczuwać lęk przed szkołą, a także przejawiają różne rodzaje zachowań agresywnych wobec nauczyciela i rówieśników.
Na kształtowanie postaw młodzieży mają wpływ środki masowego przekazu, do których należą: gazety, książki, filmy, radio i telewizja. Prezentowany przez nich obraz świata, który nierzadko jest pełen przemocy stanowi wzorzec przyjmowaniu przez młodzież i realizowany często w ich życiu.
Wielu pedagogów i psychologów uważa, że „programy telewizyjne dostarczają wzorów przemocy oraz sankcjonują je i w ten sposób przyczyniają się w poważnym stopniu do kształtowania antyspołecznych zachowań. Nie tylko uczą się one reakcji agresywnych, lecz ponad to mogą reprodukować wiele z nich po upływie kilku miesięcy. Sceny okrucieństwa i przemocy oddziaływają na odbiorcę stopniowo. Jeśli podobne treści pojawiają się, to wpływ ich jest silniejszy i powoduje wyraźne zmiany w osobowości. Stosunkowo łatwo ulegają różnym wpływom, sugestiom dzieci starsze, zwłaszcza w okresie dorastania, ponieważ na ogół w wieku 12 – 18 lat młodzież poddaje się wpływom lubianych twórców i utworów, przyjmując z telewizji wzory zachowania się. Przyjęcie wizji świata, w którym przemoc jest czymś powszechnie występującym sprzyja także zobojętnieniu na nią. Wielokrotne oglądanie scen przedstawiających walkę, krzywdę ludzką wywołuje początkowo silne pobudzenie emocjonalne, z czasem staje się coraz bardziej obojętne. Według tych teorii agresja ukazywana w przekazie medialnym sprzyja formowaniu aspołecznego zachowania dzieci i podnosi poziom agresji wobec rówieśników, stymuluje agresywne fantazje, znieczula na przemoc, prowadzi do przeświadczenia, że jest ona powszechna i dozwolona społecznie, a więc zaburza spostrzeganie jej rzeczywistej roli w społeczeństwie.
Związki koleżeńskie, przyjaźnie, są naturalną potrzebą każdego człowieka, przy czym odgrywają szczególną rolę w kształtowaniu się postaw młodzieży. Dla młodego człowieka grupa rówieśnicza jest środowiskiem zastępczym i zarazem konkurencyjnym dla instytucji edukacyjnych, kulturalnych czy społecznych, a także dla własnej rodziny.
Grupy rówieśnicze wywierają bardzo silny wpływ na swoich członków, który może mieć charakter konstruktywny lub destruktywny. Wszystkie grupy pełnią takie same funkcje:
1.zapewniają realizację potrzeb przynależności,
2.dostarczają wrażeń, przygód i nowych doświadczeń,
3.umożliwiają realizację zainteresowań,
4.organizują czas wolny,
5.stanowią zaplecze emocjonalne i społeczne,
6.sprzyjają krystalizacji systemu wartości,
7.umożliwiają powstawanie sojuszy,
8.dają poczucie bezpieczeństwa,
9.umożliwiają rozładowanie napięcia.
Grupy mogą mieć strukturę formalną lub nieformalną. Młodzież bardzo chętnie przystępuje do różnego rodzaju grup nieformalnych o charakterze negatywnym, grupa taka powoduje u jednostki dezindyfidualizację, czyli stan zmniejszonego poczucia własnej tożsamości, mniejszej troski o cenę społeczną oraz osłabienie hamulców przeciw zakazanym formom zachowania. Wiąże się to z chęcią zwrócenia na siebie uwagi, manifestacją odczuwanych problemów i trudności.